Bài viết của Lê Văn Trạch
Có hai nhân vật – hai người lính cầm bút – tôi được may mắn gặp gỡ trong khoảng cách thời gian 50 năm. Màu áo lính và màu mực trên những trang sách của hai người cầm bút và cầm súng ấy từ thời còn son trẻ đến lúc tuổi xế chiều đã làm tôi xúc động và ngưỡng mộ: Nhà văn Trần Doãn Dân và nhà văn, nhà thơ Trần Hoài Thư.
Duyên khởi từ sau khi Tạp chí VĂN, số tháng 4 năm 1973 và THƯ QUÁN BẢN THẢO số 46 tháng 4 năm 2011 được viết với cùng chủ đề: Tưởng niệm nhà văn Doãn Dân – ngoài những kỷ niệm và tình cảm dành cho Ông, mọi người ngạc nhiên tại sao vào tháng 2/1972 ông Doãn Dân còn ở Saigon mà tháng 4 lại chết trên Đại Lộ Kinh Hoàng.
Tôi có dịp ăn, ở và làm việc chung với Đại úy Trần Doãn Dân một thời gian ngắn trong Cổ Thành Quảng Trị. Có thể đầu tháng 3/1972, Ông thuyên chuyển ra Phòng 2, Bộ Tư Lệnh Quân Đoàn I, tại Đà Nẵng và khi chiến sự Quảng Trị bùng nổ, Ông được cử làm đại diện cho Phòng 2 Quân đoàn I tại Phòng 2 Bộ Tư Lệnh Sư đoàn 3 Bộ Binh. Ông di tản trước và chẳng may bị thương nặng, nên phải nằm lại và qua đời.
Tôi tìm tòi thêm một số tư liệu để viết bài “Nhà văn Doãn Dân: Phận đời nghiệt ngã” với mong muốn giải tỏa những thắc mắc trên và có thể gia đình Ông đọc được. Đoản văn đơn thuần chỉ là hạt giống, cần nhiều yếu tố khách quan tác động, đủ duyên để đơm hoa kết trái: Bài đăng trên Nguyệt san KBC, số tháng 8 năm 2020, sau đó được anh Tám Tình Tang đọc trên Youtube. Điều bất ngờ thú vị là vào ngày 31/10/2020, con gái của nhà văn Doãn Dân nghe được Youtube rồi tìm cách liên lạc với tôi. Câu chuyện những tưởng dừng lại ở đó, nhưng năm người con gái của Ông trong niềm khao khát muốn biết rõ thêm cuộc đời binh nghiệp và sự nghiệp văn chương của Bố và qua gợi ý của anh Nguyễn Đình Hiếu, Ban Biên Tập của Nguyệt san KBC, mọi người quyết định tiến hành thực hiện TUYỂN TẬP DOÃN DÂN, đại diện gồm: Lê văn Trạch (Tennessee), Nguyễn Đình Hiếu (California), Như Thương (Florida) và Thúy Khanh (Texas) – với mục đích gom tất cả những tác phẩm của Ông và các bạn văn viết về Ông.
(Nhóm Doãn Dân – Hình chụp tại tư gia Quỳnh Như vào tháng 7, 2021)
Tháng 7 năm 2021, chúng tôi cùng đến Virginia, nơi các con Ông đang sinh sống để thảo luận cụ thể về nội dung và hình thức cho Tuyển tập Doãn Dân. Sau một ngày trao đổi ý kiến và cùng đồng thuận về phương thức thực hiện. Khi đã xong mọi việc, tất cả về New Jersey để thăm nhà văn Trần Hoài Thư, người vừa là Bạn Văn và cũng là Bạn Chiến Đấu khi cùng phục vụ tại Sư đoàn 22 Bộ Binh, để được nghe kể những kỷ niệm trong thời gian đó…
Khu phố nhỏ yên tĩnh, con đường với hai hàng cây thẳng tắp dẫn đến căn nhà, bề ngoài trông khiêm tốn, nhưng đây là trung tâm phục hoạt cả một nền Văn học Nghệ thuật miền Nam… Từ xa đã thấy Anh đứng ngang cửa vẫy tay chào, dáng gầy dong dỏng cao… Mọi người lần lượt vào nhà, phòng khách hẹp, chỗ nào cũng đầy sách đủ các thể loại và các thứ linh tinh khác. Không gian như lắng xuống, trong lòng ai cũng có cảm giác ngậm ngùi khi Anh nhắc đến tháng ngày gian khó nhưng ấm áp cùng với nhà văn Doãn Dân tại Qui Nhơn.
Nhóm Doãn Dân tại tư gia ông Trần Hoài Thư (Tháng 7, 2021)
Anh vẫn nhớ như in hình ảnh nhà văn Doãn Dân lái chiếc xe Dodge lên doanh trại đơn vị thăm Anh sau mỗi chuyến hành quân. Những tâm tình chia sẻ chuyện riêng tư, chuyện văn nghệ tiếp tục diễn ra vào buổi sáng uống trà tại khách sạn hay trong những quán ăn. Anh say sưa nói, chân thành và cởi mở, trải lòng ra, nhớ đâu nói đó về mối tình đầu và khoảng cách mong manh giữa sống và chết, chứng kiến những cái chết tức tưởi, đắng lòng mà bất lực! Anh sống cô đơn và chăm sóc người vợ đang bệnh Alzheimer trong nursing home, bằng tình yêu thương, nghẹn ngào khi nhìn vợ mình một thời thông minh, nhanh nhẹn, giờ đây như vô hồn, dửng dưng trước mọi chuyện.
Căn nhà của Anh vừa là tòa soạn, nhà in, nhà xuất bản với đầy đủ máy móc cần thiết cho việc phát hành một cuốn sách. Mặc dầu trăm mối tơ vò, Anh vẫn tỉnh táo, sắp xếp công việc đâu vào đó, đều đặn cho ra tạp chí Thư Quán Bản Thảo, chuẩn bị đến số 100!!! Cả đời Anh gắn bó với văn chương chữ nghĩa, chủ trương văn nghệ là phải dấn thân. Nhà văn phải có trách nhiệm thể hiện trung thực xã hội mình đang sống, nhất là trong thời chiến, chứ không thể làm một kẻ “đứng bên lề” được! Anh không đồng thuận và có những ý kiến khá gay gắt với những người viết feuilleton, xem họ như là “thợ văn” chuyên viết những chuyện tình éo le, cụp lạc để câu độc giả, hàng ngày đăng báo, được 100 số gom lại in thành sách. Anh xem đó là “sản phẩm” chứ không là tác phẩm! Nhà văn phải xem tác phẩm của mình như những đứa con, chăm chút thai nghén bằng tất cả tim óc. Anh cảm thấy chút phấn chấn trong lòng khi biết các thế hệ trẻ trong nước hiện nay đã quan tâm tìm hiểu văn học nghệ thuật miền Nam.
Nhân việc Nhà Xuất bản Nhã Nam ở Hà Nội tái bản 5 cuốn sách của nhà văn Nguyễn thị Hoàng, được rêu rao là: “Sự trở về của văn chương đô thị miền Nam“, Anh Trần Hoài Thư cho đó là hành động khiên cưỡng, tuyên truyền vô ích, tránh né nhìn nhận một nền văn học miền Nam đầy sức sống và nhân bản. Nhà văn miền Nam hoàn toàn tự do trong tư tưởng và quan niệm sáng tác, cốt lõi của tác phẩm thể hiện tính giáo dục con người để đạt đến Chân Thiện Mỹ. Người cầm bút miền Bắc không có những điều đó, họ “dắt nhau đi dưới bảng chỉ đường trí tuệ” hoặc “Mẹ tôi âu yếm nắm lấy tay tôi dẫn tôi đi trên con đường làng dài và hẹp”. Họ có mặc cảm và ganh tị nên đã gọi “Văn chương đô thị miền Nam” như đã từng gọi một cách xách mé “chính quyền Saigon, quân đội Saigon“!
Hai người lính nói chuyện văn chương: Trần Hoài Thư & Lê văn Trạch
Tôi được ưu ái cho ghép với Anh thành “hai người lính già“, cùng cặp kè trong mấy ngày ở New Jersey, được tặng những tác phẩm đắc ý của Anh và các tác giả mà tôi tâm đắc như nhà văn Mai Thảo, nhà thơ Tô Thùy Yên, cùng một số Thư Quán Bản Thảo tiêu biểu về Người Lính như “Văn chương chửi thề”, “Ba lô mang theo hồn Thơ Văn“, đặc biệt là bức tranh “Hy sinh bảo vệ Tổ quốc“.
Ngày 28/4/2022, chúng tôi hội tụ về Virginia để Tưởng niệm 50 năm ngày mất của nhà văn Doãn Dân và ra mắt “Tuyển tập Doãn Dân“. Ngoài nhóm thực hiện, còn có nhà văn Trần Hoài Thư đến từ New Jersey. Ngày 29/4/2022 đúng 50 năm ngày Ông nằm lại trên Đại Lộ Kinh Hoàng, lễ giỗ, bàn thờ được thực hiện theo nghi lễ cổ truyền văn hóa Việt với lư hương, bát nước, hoa trái và phẩm vật chính là “Tuyển tập Doãn Dân” được đặt trang trọng trước di ảnh của Ông. Trong khói hương nghi ngút, tâm thái mọi người như lắng đọng hướng về với sự cung kính để tưởng niệm.
Nhà văn Trần Hoài Thư, một chiến hữu và là bạn văn từ những ngày chinh chiến tại Bình Định đã kể lại những kỷ niệm của thời binh lửa và hành trình đi tìm bài vở cho số Tưởng niệm tháng 4 năm 2011. Trong lần đi tìm tác phẩm “Bàn tay cho Yến“, anh chị Hoài Thư – Ngọc Yến bị bão tuyết vùi lấp, nhưng thoát ra an toàn một cách kỳ diệu.
“Hôm nay trở lại Virginia sau 10 năm, bao điều dâng lên trong lòng, ngậm ngùi với bài thơ viết vội:
Không mơ ước gì ngoài bàn tay cho Yến dấu yêu
Để tôi có thể nắm lấy bàn tay mà siết chặt
Như nhà văn Doãn Dân với lời cuối cùng trước khi tử trận
Muốn tác phẩm của mình có tựa “Bàn tay cho Yến” trầm luân
…
Giờ em chịu bỏ cõi trần
Nhưng tay em vẫn còn cầm tay tôi
Cầm tay, nghe chặt, ấm hơi
Tôi không nỡ nói một lời chia tay
…
May chỉ còn bàn tay này
Để Em nắm chắc trong ngày biệt ly
Thì biệt ly, thì giã từ
Cớ sao ngón ngắn, ngón dài không buông”
(Trần Hoài Thư)
Nhà văn Trần Hoài Thư thắp hương trước bàn thờ nhà văn Trần Doãn Dân
(Nhân ngày giỗ 50 năm của nhà văn Doãn Dân: 29/4/2022)
Một ngày vào năm 2012, chị Ngọc Yến ngã bệnh, được đưa vào nursing home. Thế là ròng rã 12 năm, hàng tuần Anh đến chăm sóc, thủ thỉ với Chị: Người Tình, Người Vợ, Người Đồng Hành trên con đường phục hoạt văn học nghệ thuật miền Nam.
Đến ngày 27/4/2024, Chị lặng lẽ ra đi và ngày 10/5/2024 tang lễ được tổ chức đơn giản chỉ trong gia đình và một số thân hữu. Nhóm Doãn Dân có Thúy Khanh và vợ chồng Ân-Quỳnh Như.
Chỉ vỏn vẹn 12 ngày sau khoảnh khắc tiễn biệt Chị, ngày 22/5/2024, Anh nhập viện do viêm phổi và viêm túi mật.
Vào lúc 10 giờ 15 phút sáng ngày 24/5/2024, Anh hôn mê sâu và đến 1 giờ 15 phút trưa cùng ngày, tình trạng của Anh trở nên nặng hơn vì bị xuất huyết não. Tuy nhiên, sau đó Anh tỉnh lại.
Biết tình hình sẽ không khả quan hơn, nên ngày 25/5/2024, vợ chồng Ân-Quỳnh Như và Thúy Uyên quyết định đến thăm Anh tại bệnh viện HMH-JFK University Medical Center (John F. Kennedy University Medical Center, an affiliate of Hackensack Meridian Health).
Đến nơi lúc 2 giờ chiều, Anh tỉnh lại, nhận ra mọi người và thều thào gọi tên cháu Quỳnh Như.
Chiều ngày 26/5/2024, Anh được đưa vào Hospice và đến sáng thứ hai ngày 27/5/2024 vào lúc 6 giờ 35 phút sáng, Anh Trần Hoài Thư thanh thản ra đi, đúng một tháng kể từ ngày chị Ngọc Yến mất.
***
Nhóm chúng tôi gồm tôi, vợ chồng anh chị Nguyễn Đình Hiếu – Doãn Cẩm Liên, Như Thương, các cháu Thúy Khanh, Thúy Hạnh, Thúy Hương, Thúy Uyên và vợ chồng Đỗ Hoàng Ân – Quỳnh Như đã có kế hoạch vào ngày 21/6/2024 đến New Jersey thăm Anh, nhưng không bao giờ thực hiện được và chúng tôi đã đổi vé để ngày 8/6/2024 về dự Tang lễ.
Hai nhóm đi dự tang lễ nhà văn Trần Hoài Thư gặp nhau tại Delaware
Từ sáng sớm, tám người lên đường. Khi đến trạm nghỉ ở tiểu bang Delaware, bất ngờ gặp nhóm gồm các anh Phạm văn Nhàn, vợ chồng Phạm Cao Hoàng, vợ chồng Nguyễn Minh Nữu cũng gồm tám người.
Nhà quàn Memorial Funeral Home tọa lạc khiêm tốn trong thị trấn Fanwood, tĩnh lặng, thanh vắng với màu lá rừng xanh biếc vây quanh.
Từ Boston về có anh Trần Trung Đạo và anh Lê Đình Thành. Anh chị Phan Thông Hưng, Hậu duệ VNCH Hải ngoại, đến từ Philaphelphia, anh Trần Thanh Bảo từ Orlando Florida, vợ chồng chị Thục Uyên đến từ New York và một số quý vị khác.
Tang quyến gồm vợ chồng cháu Trần Quí Thoại và hai con, anh Trần Quí Hưng, cháu gọi chú ruột từ Dallas và vợ chồng người cháu của chị Ngọc Yến.
Tang lễ tổ chức đơn giản nhưng trang nghiêm, ấm cúng theo nghi lễ Phật giáo do một vị Thầy và một số đạo hữu từ New York đến. Có thể thấy rõ được sự nghiệp của nhà văn, nhà thơ Trần Hoài Thư cả một đời cống hiến cho đất nước, từng đổ máu trong chiến tranh và miệt mài chiến đấu không ngưng nghỉ để phục hồi và phát huy nền văn hóa và văn học nghệ thuật nơi xứ người, nên các bạn văn của anh đã đề nghị với gia đình cho phủ cờ trên quan tài; mặc dầu không có nghi lễ, nhưng thể hiện tấm lòng quý kính với một người lính cầm bút suốt đời hy sinh cho lý tưởng mình đã phụng thờ!
Trong nhà quàn
Các anh Phạm Văn Nhàn, Phạm Cao Hoàng, Nguyễn Minh Nữu từng gắn bó một thời gian dài với Anh trong nước, chia sẻ bao kỷ niệm vui buồn trong đam mê viết lách và tính ngang bướng bất cần đời khi có những sự kiện cười ra nước mắt; anh Tô Thẩm Huy trình bày những nhận xét sắc nét về chất văn học trong thơ văn của Anh.
Anh Trần Trung Đạo người gần gũi trong mọi hoạt động đã kể cho mọi người nghe thời gian cả hai “đi giang hồ” qua nhiều thành phố trong nước Mỹ với tâm nguyện cùng nhau bảo tồn văn hóa dân tộc và tính chính danh của người Việt Quốc Gia, không ngại ngùng tranh luận, phản bác luận điệu xuyên tạc của các thành viên từ Việt Nam qua trong các buổi hội thảo mang tính quốc tế, vạch trần các hành động bôi nhọ, phỉ báng người lính Việt Nam Cộng Hòa. Anh Trần Thanh Bảo từ Orlando, Florida, bùi ngùi nhắc lại kỷ niệm hai năm trước đã đến ở với Anh một tuần lễ, nấu những món ăn hạp khẩu vị và mang đến bức hình chụp được khi Anh Trần Hoài Thư vào chăm sóc chị Ngọc Yến…
Sau lời cảm tạ của đại diện tang quyến, lễ Di quan đến nhà hỏa thiêu Somerset Hills Memorial Park cách đó khá xa. Tang lễ chấm dứt qua lời chia sẻ của anh Phạm Văn Nhàn, anh Tô Thẩm Huy
với cháu Trần Quí Thoại và lời dẫn tụng kinh hồi hướng của anh Trần Quí Hưng.
Di quan
Mọi người trở lại căn nhà của Anh, ở thành phố Plainfield – nơi lưu dấu cả một đời đam mê sáng tác với trên 100 số Thư Quán Bản Thảo và phát hành nhiều đầu sách – giờ đây vắng Anh trở nên hoang lạnh! Chúng tôi ngồi lại đúng vị trí mà ba năm trước đã ngồi nghe Anh tâm sự về mối quan hệ thâm tình với nhà văn Doãn Dân. Sách của Anh cũng chẳng còn cuốn nào, đồ vật ngổn ngang, ai cũng tiếc thương Anh ra đi đột ngột!
Tất cả cùng nhau ghi lại vài tấm hình cuối cùng vì biết rồi đây sẽ không bao giờ có dịp trở lại!
Trên đường về vào chỗ nghỉ hồi sáng, không ngờ lại gặp các anh Phạm Văn Nhàn, anh Phạm Cao Hoàng,… ai cũng nghĩ đến sự lưu luyến của anh Trần Hoài Thư như luôn có mặt để dẫn dắt…
***
Hai năm rồi nhóm Doãn Dân mới có dịp gặp nhau đầy đủ – mười người – một ngày trọn vẹn để hàn huyên với bao nhiêu chuyện trong tình thân, chân chất gần gũi với không khí vui tươi, cởi mở, những kỷ niệm ban đầu và những lần gặp gỡ anh Trần Hoài Thư được kể lại… mối liên hệ tạo nên giá trị tinh thần lớn, từ đó sự quan tâm chăm sóc của các cháu cho Anh thêm sinh khí, trong lòng hưng phấn để bớt cô đơn và cũng rất vui phát hành cuốn “Trần Hoài Thư – Thơ tuyển toàn tập” cho Anh. Đã có nhiều sự kiện bất ngờ khó lý giải như ngày hôm trước trong lúc truy tìm lại Thư Quán Bản Thảo, anh Hiếu nói khi đến tập 22, lúc mở đến trang 69, hiện ra bài “Trần Hoài Thư viết về Doãn Dân”, hình như cả hai vị đều linh hiển luôn ở bên cạnh chúng tôi.
Thời gian về sau này, các cháu đã tìm thêm được một số tác phẩm và di cảo của Bố, nên có ý định tái bản “Tuyển tập Doãn Dân”. Anh Hiếu hứa sẽ cố gắng hoàn thiện và hẹn gặp lại trong lần ra mắt. Ba ngày cùng nhau chan hòa sinh hoạt như các thành viên trong gia đình lâu ngày gặp lại, chúng tôi rất cảm kích về sự chăm sóc nhiệt tình của các cháu, cảm nhận được sự quý mến và thương yêu chân thành!
Cứ nghĩ mọi chuyện như thế là đủ, nhưng Quỳnh Như thông báo ý định đến thăm anh Phạm Cao Hoàng và vợ chồng anh vui vẻ chờ đón. Đây là cuộc gặp chính thức đầu tiên của nhóm với các bạn của anh Trần Hoài Thư ở xa như anh Phạm Văn Nhàn và anh Tô Thẩm Huy.
Các anh có vẻ ngạc nhiên về danh xưng “Nhóm Doãn Dân”, Thúy Khanh đã trình bày cặn kẽ về nguyên nhân và quá trình hình thành. Tự nhiên có sự hội tụ đầy đủ và nêu ý kiến tiếp tục hoài bão của anh Trần Hoài Thư: Cố gắng hoàn thiện công cuộc tìm kiếm tác phẩm của nhà văn Doãn Dân. Cháu Quỳnh Như nhớ lại khoảnh khắc của giây phút cuối cùng, anh Trần Hoài Thư đã nhắc đến truyện “Cái Vòng”. Thế là cùng tìm phương cách… Các anh có ý sẽ cùng với nhóm Doãn Dân, chủ yếu trông cậy vào anh Hiếu và đặc biệt là Như Thương, đang làm việc tại Florida Atlantic University Library, có nhiều cơ hội thuận lợi để mượn Tạp chí/ Nguyệt san CHỈ ĐẠO năm 1959, là nơi đã đăng bài “Cái Vòng” của nhà văn Doãn Dân.
***
Khởi đi từ bài viết ngắn với mong muốn đơn giản là để trả lời những thắc mắc của nhiều người: Tại sao nhà văn Doãn Dân chết trên Đại Lộ Kinh Hoàng? Cũng như những bài khác, tôi cố gắng nêu một cách trung thực như những gì đã xảy ra. Tôi chỉ là tay viết tài tử, ghi lại những sự kiện đi qua trong cuộc đời bằng tấm lòng và cảm nhận chân thực, nhưng không ngờ dư chấn của nó lan rộng, tạo ra bao điều khích lệ, hạnh phúc cho mình và niềm vui cho nhiều người.
Nhóm Doãn Dân hình thành ban đầu cũng chỉ để thực hiện công việc nội bộ, phát hành Tuyển Tập Doãn Dân, nhưng khi tiếp xúc với Anh Trần Hoài Thư lại mở ra một khung trời mới, không đơn thuần là văn chương chữ nghĩa nữa, mà dạt dào tình nghĩa. Qua Anh, các cháu thấy thấp thoáng hình ảnh của Bố Doãn Dân và thể hiện tình thương bằng nhiều cách. Cũng từ Anh Trần Hoài Thư, chúng tôi tiếp xúc được với nhóm bạn văn ở Washington DC và bây giờ ở Houston nữa… Sóng từ trường phát đi và có sức hội tụ mãnh liệt, chúng tôi đã kết nối với nhau!
Nhà văn, nhà thơ Trần Hoài Thư nằm xuống, thân tứ đại trở về với cát bụi theo lẽ Vô Thường của thế gian, nhưng những gì để lại bàng bạc trong lòng độc giả và những người yêu quý. Tên tuổi Anh sẽ chiếm vị trí quan trọng trong Văn học sử Việt Nam.
Sẽ không ai có thể thay thế những việc Anh đã làm, nhưng sự ra đi của Anh là một điểm đặc biệt để những người còn lại thấy trách nhiệm – trong chừng mực nào đó – tiếp bước hoài bão của Anh. Đó là cách thiết thực bày tỏ sự trân quý và lòng ngưỡng mộ.
Riêng với nhóm Doãn Dân, bằng những tình cảm quý báu đã kiến tạo được, Anh nằm xuống là một mất mát lớn, chúng tôi nguyện sẽ gần gũi nhau hơn trong tình thân ái và cố gắng gìn giữ, lưu truyền di sản do Anh đã công khó gầy dựng cho những thế hệ sau.
Mong Anh bình yên ở chốn Vĩnh Hằng….
Lê văn Trạch
(Tháng 6, 2024)
oOo